Zapotrzebowanie na wapń w okresie ciąży

Wapń jest jednym z podstawowych składników mineralnych potrzebnych do prawidłowego rozwoju dziecka. Zmiany zachodzące w ciąży pozwalają, przy właściwym żywieniu, na sprostanie zwiększonemu zapotrzebowaniu na wapń bez konieczności suplementacji.

Fot. pixabay.com

Jaką funkcję w organizmie pełni wapń?

Wapń jest ważnym makroelementem budującym kości oraz zęby. Odgrywa on również rolę w przewodnictwie mięśniowo-nerwowym, procesie krzepnięcia krwi, wpływa na prawidłową pracę układu krwionośnego.

Niedobory wapnia wiążą się z pojawieniem się tężyczki oraz zaburzeń krążenia, mogą również powodować wzrost ciśnienia tętniczego. Przewlekła zmniejszona podaż tego makroelementu zwiększa ryzyko osteoporozy u dorosłych oraz powoduje krzywicę lub osteomalację u dzieci.

Jakie jest zapotrzebowanie na wapń w okresie ciąży?

Ilość wapnia, którą gromadzi płód w czasie ciąży, sięga 30 gramów, z czego 80% przypada na III trymestr. Zmiany fizjologiczne zachodzące w ciąży pozwalają na sprostanie tym wymaganiom. Do zmian tych zalicza się przede wszystkim: dwukrotnie zwiększoną zdolność wchłaniania wapnia w jelitach (zależną od produkcji 1,25-dihydroksywitaminy D w łożysku) oraz aktywny transport wapnia przez łożysko. Mimo że całkowite stężenie wapnia zmniejsza się wskutek obniżenia fizjologicznego stężenia albumin, poziom zjonizowanego wapnia we krwi pozostaje stabilny.

W czasie ciąży następuje również zmniejszenie gęstości kości (mobilizacja wapnia), niezależnie od ilości spożywanego wapnia. U zdrowych ciężarnych kobiet jest to zmiana fizjologiczna, która cofa się po okresie zakończenia laktacji.

Podsumowując, fizjologiczne zmiany w ciąży i laktacji pozwalają kobiecie na adaptację do zwiększonych potrzeb wzrastającego płodu, pod warunkiem odpowiedniej podaży wapnia w spożywanej żywności.

Jaka dieta zapewnia odpowiednią ilość wapnia w organizmie?

Prawidłowe odżywianie powinno pokrywać dzienne zapotrzebowanie wapnia kobiet w ciąży, zwłaszcza w III trymestrze. Najlepszym źródłem wapnia dla kobiet w ciąży jest mleko (najlepiej niskotłuszczowe), które w jednej szklance (250 ml) zawiera do 300 mg wapnia. Oznacza to, że spożycie 1 litra mleka dziennie pokrywa całkowicie zapotrzebowanie na wapń. Zawartości wapnia w 1 szklance mleka odpowiada np. kubek jogurtu (150 g), jedna szklanka kefiru (oba napoje wskazane dla osób z nietolerancją laktozy), 35 dkg białego sera, dwa małe „trójkąciki” serka topionego i dwa plasterki sera żółtego.

Dużą zawartością wapnia charakteryzują się konserwy rybne, np. sardynki w oleju i pomidorach, jedzone wraz ze szkieletem, oraz warzywa zielone (szpinak, jarmuż, brokuły, natka pietruszki). Należy pamiętać, że wchłanianie wapnia z pokarmów roślinnych jest utrudnione ze względu na obecność fitynianów oraz szczawianów w tych produktach. Znikomą ilość wapnia zawierają chleb, mięso czy ziemniaki.

Czy potrzebna jest suplementacja wapnia u kobiet w ciąży?

Suplementację wapnia należy włączyć w przypadku pojawienia się objawów niedoboru tego makroelementu w diecie. Na niedobór narażone są szczególnie wieloródki, kobiety w okresie dojrzewania, menopauzy oraz w przypadku niedoboru witaminy D₃. Niektóre badania wykazały korzystny wpływ tej interwencji na gęstość mineralną kości i zmniejszenie resorpcji (odwapnienia) kości u kobiet z niedoborem wapnia, zmniejszenie częstości występowania próchnicy (w 12. rż.) oraz ciśnienia skurczowego krwi u dzieci matek stosujących suplementację wapnia w czasie ciąży. W jednym natomiast badaniu zaobserwowano pogorszenie masy kostnej u kobiet z niedoborem wapnia, stosujących suplementację tego składnika mineralnego.

Wpływ suplementacji wapnia na profilaktykę nadciśnienia i stanu przedrzucawkowego

Osobnym zagadnieniem jest wpływ suplementacji wapnia na profilaktykę nadciśnienia i stanu przedrzucawkowego u kobiet (dotyczy to głównie ciąży dużego ryzyka). W opublikowanym w 2018 roku przeglądzie Cochrane (w którym podsumowano wyniki 13 badań o dobrej jakości, obejmujących ponad 15 000 kobiet) stwierdzono, że suplementacja wapnia w dużych dawkach (powyżej 1000 mg) zmniejsza ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, a tym samym zmniejsza częstość porodów przedwczesnych oraz śmiertelność i inne poważne następstwa związane z nadciśnieniem tętniczym, szczególnie w przypadku kobiet, u których występuje niedobór wapnia w diecie.

Zgromadzone dane nie dają jednak podstaw do zalecania rutynowej suplementacji wapnia w ciąży prawidłowej, pod warunkiem, że ilość wapnia w spożywanych pokarmach pokrywa dzienne zapotrzebowanie, tzn. 1000–1200 mg. Zgodnie z najnowszymi wynikami przeglądu Cohrane konieczne są dalsze badania w celu określenia odpowiedniej dawki suplementacyjnej.

Mimo to wiele towarzystw naukowych zaleca dodatkowe ilości wapnia (zwykle wapń, choć w różnych dawkach, znajduje się w preparatach wielowitaminowych dla kobiet w ciąży), kierując się faktem, że w wielu badaniach stwierdzono u kobiet w ciąży niedostateczną podaż wapnia w diecie.

Jakie ryzyko związane jest z nadmiernym spożyciem wapnia?

Nadmierne spożycie wapnia (ponad 2500 mg dziennie) może wynikać z suplementacji (prowadzonej najczęściej bez nadzoru lekarskiego) lub połączenia suplementacji z dietą bogatą w wapń, oraz przedawkowaniem witaminy D₃ u dzieci. Poza przemijającymi objawami ubocznymi, takimi jak zaburzenia żołądkowo-jelitowe (wzdęcia, zaparcia lub biegunka), mogą wystąpić objawy hiperkalcemii, w tym brak łaknienia, osłabienie mięśniowe, wielomocz i uszkodzenie nerek.

Wapń zmniejsza też wchłanianie innych minerałów, takich jak żelazo czy cynk, dlatego w przypadku przyjmowania wapnia należy go stosować rozłącznie z suplementacją żelaza lub pokarmami bogatymi w żelazo.

Jakie są zasady prowadzenia suplementacji wapnia?

Lekarz może, po przeprowadzeniu wywiadu dotyczącego nawyków żywieniowych, zalecić suplementację wapnia (zwykle w dawce 500–1000 mg). W przypadku stwierdzenia niedostatecznej podaży tego makroelementu w diecie może zalecić suplementację w dawce 1200 mg/dobę. Wapń w preparatach leczniczych i produktach suplementacyjnych występuje m.in. w postaci węglanu, cytrynianiu, mleczanu, glukonianiu, laktobionianiu czy glubionianiu.

Ilość wapnia zawartego w tych związkach jest zróżnicowana (od 9–40%), dlatego należy sprawdzić na etykiecie leku, ile jonów wapnia zawiera dany preparat i odpowiednio dobrać wymaganą dawkę. Cytrynian wapnia jest najlepiej przyswajalną solą wapnia. Może być stosowany na czczo, gdyż jego wchłanianie nie wymaga obecności soku żołądkowego. Węglan wapnia jest najczęściej spotykanym preparatem na rynku. Ponieważ do wchłaniania potrzebny jest sok żołądkowy, najlepiej spożywać go z posiłkiem.

Kobiety w ciąży powinny unikać stosowania nieoczyszczonych preparatów suplementacyjnych: dolomitowych, z muszli ostryg, z korali morskich i kości zwierzęcych (są źródłem naturalnie występującego węglanu wapnia), gdyż mogą zawierać ciężkie metale, np. ołów, który gromadzi się w kościach i może powodować poważne problemy zdrowotne.

Absorpcja wapnia w jelitach jest najlepsza wtedy, gdy jednorazowa dawka nie przekracza 500 mg. Oznacza to, że zalecana dawka, np. 1000 mg, powinna być stosowana w dwóch równych porcjach.