×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) – czy jest skuteczne i bezpieczne?

dr hab. med. Ernest Kuchar
kierownik Kliniki Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Przenoszone drogą kontaktów seksualnych typy genitalne HPV są najważniejszą przyczyną raka szyjki macicy – czwartego co do częstości występowania nowotworu kobiet na świecie – oraz brodawek płciowych i brodawczaków krtani. Skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom jest szczepienie przeciwko HPV. Największą skuteczność ma szczepienie wykonane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, dlatego zalecany wiek jego przeprowadzenia to 11.–12. lat.

Jak często dochodzi do zakażenia HPV

Ludzki wirus brodawczaka (Human Papilloma Virus – HPV) jest najczęstszym czynnikiem zakaźnym przenoszonym drogą kontaktów seksualnych między ludźmi. Dane z wczesnych badań klinicznych nad szczepionkami przeciwko HPV wskazują, że częstość występowania zakażenia HPV w ciągu całego życia wynosi 85% u kobiet i 91% u mężczyzn, którzy mieli przynajmniej jednego partnera seksualnego.

Jak przenosi się HPV?

Do zakażenia HPV najczęściej dochodzi przez kontakt seksualny genitalno-genitalny, oralno-genitalny lub przez zakażone ręce w trakcie styczności z narządami płciowymi. Możliwe jest też przeniesienie zakażenia HPV na noworodka w czasie porodu lub na dziecko w czasie bliskich kontaktów nieseksualnych, np. w trakcie wspólnej kąpieli w wannie z zakażonym dorosłym. Każdy, zarówno mężczyzna, jak i kobieta, kto kiedykolwiek miał kontakt seksualny, mógł się zarazić HPV.

Czy szczepienie przeciwko HPV jest skuteczne?

Tak, wszystkie dostępne szczepionki są skuteczne. Podstawowym celem tego szczepienia jest profilaktyka nowotworów związanych przyczynowo z zakażeniem HPV. U kobiet jest to rak szyjki macicy (>90% przypadków związanych jest z tzw. onkogennymi typami HPV), pochwy i sromu (do 70% przypadków związanych z HPV), u mężczyzn jest to rak prącia (do 60% przypadków związanych z HPV), a u obu płci – rak okolicy głowy i szyi (np. rak gardła, nasady języka, krtani – ok. 30% przypadków związanych z HPV) oraz odbytu (do 90% przypadków związanych z HPV).

Wiadomo, że wszystkie dostępne szczepionki są bardzo skuteczne w profilaktyce chorób nowotworowych wywołanych przez HPV. Za 70–80% wszystkich przypadków nowotworów o etiologii HPV odpowiadają dwa genotypy: 16 i 18, które uwzględniono we wszystkich dostępnych preparatach.

Dużą skuteczność szczepień ochronnych potwierdzono także w odniesieniu do brodawek płciowych.

Szczepienie nie chroni jednak przed wszystkimi przypadkami raka szyjki macicy, dlatego kobiety powinny nadal regularnie wykonywać badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy (cytologia).

Czy szczepienie przeciwko HPV jest bezpieczne i dobrze tolerowane?

Szczepionki przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka są bezpieczne i dobrze tolerowane. Jak dotąd nie zauważono, by powodowały u osób szczepionych istotne problemy zdrowotne. Należą do szczepionek „nieżywych” (to znaczy, że nie zawierają żywych wirusów, a tylko niektóre ich antygeny – białka, które nie mogą spowodować zachorowania zaszczepionej osoby, są natomiast wystarczające do wywołania odporności na wirusa), zatem są bezpieczne także dla osób z zaburzeniami odporności. Jak w przypadku każdego leku, jest możliwe, że u niektórych szczepionych wystąpią działania niepożądane. Najczęściej są to odczyny miejscowe w postaci bólu i niewielkiego obrzęku w miejscu szczepienia, a także odczyny ogólne: stan podgorączkowy, rzadziej gorączkaból głowy. Zdarzają się omdlenia, które mogą wystąpić po każdym szczepieniu, szczególnie wśród młodzieży i młodych osób dorosłych. Zdarza się, że dzieci, szczególnie w wieku nastoletnim, reagują na szczepienie silnymi emocjami (czasem nawet jeszcze przed ukłuciem). Strach przed igłą może prowadzić do hiperwentylacji, zawrotów głowy, zasłabnięcia i właśnie omdlenia. Z tego powodu zaleca się pozostanie na 15-minutowej obserwacji po szczepieniu.

Jeżeli zauważysz niepokojące objawy po szczepieniu, zgłoś je lekarzowi.

Kiedy i jak szczepić przeciwko HPV? Czy jest górna granica wieku dla tego szczepienia?

Szczepienia przeciwko HPV są najskuteczniejsze, gdy przeprowadza się je przed inicjacją seksualną. Zgodnie z zaleceniami szczepienie przeciwko HPV powinny przyjąć wszystkie dzieci (obojga płci) w wieku 11–12 lat. Rekomenduje się także szczepienie wszystkich osób do 26. roku życia, które nie przyjęły do tej pory szczepionki lub nie zostały zaszczepione w pełni. Mimo że szczepienie nie jest rutynowo zalecane u osób w późniejszym wieku, ponieważ większość dorosłych została już narażona na kontakt z HPV i skuteczność szczepienia będzie u nich mniejsza, to można rozważyć decyzję o szczepieniu u wcześniej nieuodpornionych osób w wieku 27–45 lat.

Przed szczepieniem dorosłe aktywnie seksualnie kobiety powinny zgłosić się na badanie ginekologiczne w celu wykluczenia patologicznych zmian szyjki macicy (cytologia).

Dla osób do 15. roku życia włącznie kompletne szczepienie składa się z 2 dawek szczepionki podanych w odstępie 6–12 miesięcy, przy czym minimalny czas między pierwszą a drugą dawką wynosi 5 miesięcy.

Szczepienie osób powyżej 15. roku życia obejmuje 3 dawki podawane w schemacie 0, 2, 6 miesięcy. (oznacza to, że drugą dawkę podaje się 1–2 miesięcy po pierwszej, a trzecią dawkę 6 miesięcy od pierwszej). Minimalny odstęp między pierwszą a drugą dawką wynosi 4 tygodnie, między drugą a trzecią – 12 tygodni, między pierwszą a trzecią – 5 miesięcy.

Wydłużenie odstępów z powodu opóźnienia nie powoduje konieczności rozpoczynania szczepienia od nowa.

Zaleca się, aby cały schemat szczepienia ukończyć tym samym preparatem.

Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, szczepionki przeciwko HPV można bezpiecznie podawać jednocześnie z innymi szczepionkami.

Szczepienie przeciwko HPV – przeciwwskazania

Nie należy podawać szczepionki, gdy występują ogólne przeciwwskazania do szczepienia, obowiązujące niezależnie od podawanej szczepionki, np. silna nadwrażliwość na substancje czynne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą zawartą w szczepionce (przeciwwskazanie trwałe). Szczepionki nie podaje się kobietom w ciąży, natomiast nie ma konieczności wykonywania testu ciążowego przed szczepieniem. Osoby, u których po podaniu szczepionki przeciwko HPV wystąpiły objawy wskazujące na nadwrażliwość, nie powinny otrzymywać kolejnych dawek.

Obecność niewielkiego zakażenia, takiego jak łagodne zakażenie górnych dróg oddechowych lub niewielka gorączka, nie stanowią przeciwwskazania do szczepienia, jednak w takiej sytuacji zwykle nie wykonuje się szczepień (należy je przełożyć), aby nie pomylić objawów choroby z ewentualnymi zdarzeniami niepożądanymi po szczepieniu. Szczepienie można wykonać, gdy ostre objawy choroby ustąpią.

Polecamy: Szczepienie HPV a ból gardła

Cena szczepienia przeciwko HPV

Program powszechnych bezpłatnych szczepień nastolatków przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV)

1 czerwca 2023 roku rozpoczęto w Polsce program powszechnych, bezpłatnych szczepień nastolatków przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV). Organizacja szczepienia przeciwko HPV w ramach programu powszechnego nieco różni się od organizacji innych bezpłatnych (obowiązkowych) szczepień dzieci. Przypomina zasady organizacji szczepień przeciwko COVID-19 w czasie pandemii: szczepienie jest finansowane ze środków publicznych, co oznacza, że rodzic nie płaci za szczepionkę i kwalifikację do szczepienia, ale jednocześnie jest dobrowolne (nieobowiązkowe).

Szczepienie realizują poradnie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) mające umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ), ale tylko te, które zgłoszą się do udziału w programie. Nie wszystkie poradnie POZ uczestniczą w programie, dlatego rodzice mogą zarejestrować dziecko na szczepienie niezależnie od złożonej deklaracji wyboru lekarza POZ, czyli w innej poradni niż ta, w której dziecko otrzymuje świadczenia zdrowotne, w tym pozostałe szczepienia.

Rejestracja na szczepienie odbywa się w systemie Centralnej e-Rejestracji, po udostępnieniu imienia, nazwiska i numeru PESEL (lub w przypadku jego braku numeru i serii dokumentu tożsamości oraz numeru telefonu lub adresu e-mail) dziecka poddawanego szczepieniu, za pośrednictwem:

  • Internetowego Konta Pacjenta (IKP)
  • infolinii telefonicznej 989 (codziennie w godz. 7.00–20.00)
  • bezpośrednio w wybranej poradni POZ.

Podczas rejestracji to rodzic lub opiekun prawny dziecka wybiera preparat do realizacji szczepienia przeciwko HPV, wskazując poradnię POZ, w której chce je zrealizować.

Do szczepienia w ramach programu uprawnione są dzieci, które spełniają oba poniższe kryteria:

  • dziewczęta i chłopcy w wieku 12 i 13 lat (w 2023 r. program obejmuje dzieci urodzone w 2010 i 2011 r.), czyli młodzież urodzona po 31 grudnia 2009 roku i do dnia 14. urodzin
  • posiadają prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Do realizacji szczepienia przeciwko HPV Ministerstwo Zdrowia kupiło 2 preparaty przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka ludzkiego:

  • Cervarix – 2-walentna skierowana przeciwko 2 rakotwórczym typom wirusa (HPV16 i HPV18)
  • Gardasil 9 – 9-walentna skierowana przeciwko 7 rakotwórczym typom HPV (HPV16, 18, 31, 33, 45, 52, 58) oraz 2 typom odpowiedzialnym za brodawki płciowe (HPV6, HPV11)

Obie szczepionki są dostępne bezpłatnie na takich samych zasadach, a wyboru preparatu dokonuje rodzic w trakcie rejestracji dziecka na szczepienie.

W przypadku obu preparatów schemat szczepienia w ramach programu powszechnego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 6 miesięcy, przy czym drugą dawkę należy podać do 12 miesięcy po dawce pierwszej. Cały schemat szczepienia w ramach programu należy zrealizować jednym preparatem.

Od 1 września 2023 roku szczepionka Cervarix przeciwko HPV jest bezpłatna dla dzieci do ukończenia 18. rż. Szczepienie znalazło się bowiem na „Liście 18-” – leków bezpłatnych dla dzieci do ukończenia 18. rż.

Ceny szczepionek przeciwko HPV dla osób, których nie obejmują bezpłatne szczepienia

Osoby, których nie obejmują bezpłatne szczepienia przeciwko HPV mogą się zaszczepić płacąc za szczepionkę.

Od 1 listopada 2021 r. na liście leków refundowanych znalazła się szczepionka Cervarix. Odpłatność za nią wynosi 50% (oznacza to, że pacjent płaci połowę ceny), a cena we wszystkich aptekach jest jednakowa (urzędowa) i wynosi około 140 zł. Pozostałe szczepionki nie są refundowane.

Szczepiona Gardasil 9 (jedna dawka) kosztuje około 500 zł.

Wiele samorządów w Polsce w ramach programów promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej prowadzi bezpłatne szczepienia przeciwko HPV. Mapę tych gmin i powiatów publikuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny.

Miejsca gdzie realizowane są samorzadowe programy szczepień przeciw HPV

Jakie są następstwa zakażenia HPV? Czy wszyscy mający kontakt z HPV zachorują?

HPV łatwo przenosi się między ludźmi, co nie oznacza, że wszyscy zakażeni wykazują objawy kliniczne choroby. Na szczęście zdecydowana większość zakażeń HPV jest bezobjawowa i ustępuje samoistnie w ciągu od kilku do kilkunastu miesięcy. Niekorzystnym następstwem braku widocznych objawów u większości zakażonych jest to, że osoby zakażone HPV zwykle o tym nie wiedzą i nieświadomie rozprzestrzeniają wirusa. Również osoby mające bliski kontakt z zakażonymi HPV nie widząc cech zakażenia, nie zachowują ostrożności.

Przenoszone drogą płciową typy genitalne HPV są najważniejszą przyczyną raka szyjki macicy – czwartego co do częstości występowania nowotworu kobiet na świecie.

Aż 4,5% wszystkich nowotworów na świecie wywołują zakażenia HPV (8,6% u kobiet i 0,8% u mężczyzn). Każdego roku na nowotwory wywołane HPV choruje 630 000 ludzi na świecie.

Czy zakażenie HPV można leczyć?

Nie ma skutecznych leków przeciwko HPV, można natomiast leczyć następstwa zakażenia: zmiany przedrakowe, brodawki płciowe, brodawczaki krtani i raka szyjki macicy i inne nowotwory związane z zakażeniem tym wirusem oraz zapobiegać zakażeniom HPV przez modyfikację zachowań seksualnych i szczepienia ochronne.

Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia ludzkim wirusem brodawczaka?

Najpewniejszym sposobem uniknięcia zakażenia HPV jest powstrzymanie się od aktywności seksualnej. Jeżeli dana osoba rozpoczęła już życie płciowe, to ryzyko zakażenia można zmniejszyć, ograniczając liczbę partnerów seksualnych – im mniej partnerów, tym mniejsze ryzyko zakażenia.

Skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom wywołanym przez genitalne typy HPV odpowiedzialne za większość przypadków raka szyjki macicy i brodawek płciowych jest szczepienie. Największą skuteczność ma szczepienie wykonane przed narażeniem na zakażenie czyli przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, dlatego zalecany wiek szczepienia to zwykle 11–12 lat.

02.10.2023
Zobacz także
  • Ryzyko zakażenia HPV wpisane w życie każdego człowieka
  • Kiedy nie należy szczepić dziecka?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Kłykciny kończyste – przyczyny, objawy i leczenie
  • Brodawki wirusowe narządów płciowych
  • Kurzajki (brodawki) – czym są i jak się ich pozbyć?
  • Brodawki wirusowe
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta