Obecnie w Polsce rodzi się o połowę mniej dzieci niż na początku lat 80-tych - informuje GUS.
Fot. Arkadiusz Wojtasiewicz / Agencja Gazeta
W pierwszych latach transformacji w Polsce rodziło się około 550 tys. dzieci rocznie, a współczynnik urodzeń żywych (na 1000 ludności) wynosił 10,2-10,6‰. Od 1992 r. rozpoczął się spadek liczby urodzeń - w 2013 r. zarejestrowano ich niespełna 370 tys. (współczynnik wyniósł 9,6‰), tj. o ponad 16 tys. mniej niż w 2012 r. i 9 tys. mniej niż w 2000 roku (Wykres 1).
Obecnie liczba urodzeń jest prawie o połowę niższa w stosunku do wielkości rejestrowanych podczas ostatniego wyżu demograficznego, tj. w pierwszej połowie lat 80. XX wieku (współczynnik urodzeń kształtował się wówczas na poziomie ponad 19‰).
Wykres 1. Urodzenia żywe w Polsce w latach 1946-2013 – wyże i niże demograficzne
Po spadkowym okresie bezpośrednio po wyżu demograficznym liczba urodzeń powinna zacząć rosnąć już w połowie lat 90. ubiegłego stulecia. Byłaby to naturalna konsekwencja wejścia wówczas w wiek najwyższej płodności licznych roczników kobiet urodzonych na przełomie lat 70-tych i lat 80-tych ubiegłego wieku (Wykres 2). Tymczasem obserwowano głęboką depresję urodzeniową, która trwała aż do 2003 r., kiedy urodziło się tylko 351 tys. dzieci - najmniej w całym okresie powojennym, także współczynnik dzietności osiągnął najniższą jak dotąd wartość – 1,222 (Wykres 2).
W latach 2004-2009 liczba urodzeń wzrosła do prawie 418 tys. i był to wzrost spowodowany przede wszystkim realizacją urodzeń „odłożonych”. Odnotowano także zwiększenie liczby i odsetka urodzeń drugich i kolejnych - w efekcie znacząco zwiększyła się liczba matek w wieku 30-40 lat. Kolejne cztery lata ponownie przyniosły mniejszą liczbę urodzeń.
Wykres 2. Współczynniki dzietności kobiet i udział kobiet w wieku 15-49 lat w ogólnej liczbie kobiet w Polsce w latach 1990-2013
Niska liczba urodzeń nie gwarantuje - już od ponad 20 lat - prostej zastępowalności pokoleń. Od 1990 roku utrzymuje się okres depresji urodzeniowej, kiedy to wartość współczynnika dzietności spadła do poziomu poniżej 2 (1,99). W 2013 r. współczynnik dzietności obniżył się do 1,29.
Na tle Unii Europejskiej Polska jest jednym z krajów o najniższym natężeniu urodzeń. W 2013 r. niższą dzietność niż w Polsce odnotowano tylko w Portugalii (1,21) i Hiszpanii (1,27). Natomiast najwyższy poziom dzietności notowany jest obecnie w krajach zachodniej i północnej Europy – najwyższy był we Francji (1,99), następnie w Irlandii (1,96), Islandii (1,93), Szwecji (1,89), Wielkiej Brytanii (1,83), Norwegii (1,78) oraz Finlandii i Belgii (1,75). Należy zauważyć, że wszystkie te współczynniki pozostają poniżej wartości określanej jako prosta zastępowalność pokoleń, która wynosi 2,13-2,15.
Wzrost wieku kobiet rodzących dziecko
Zapoczątkowane w latach 90. ubiegłego wieku przemiany demograficzne spowodowały przede wszystkim przesunięcie najwyższej płodności kobiet z grupy wieku 20-24 lata do grupy 25-29 lat (Wykres 3). W konsekwencji znacząco wzrosła płodność w grupie wieku 30-34 lata, co – jak wspomniano wcześniej – w głównej mierze jest realizacją „odłożonych” urodzeń.
Wykres 3. Urodzenia żywe w Polsce według wieku matki w latach 1990-2013 (w %)
Nastąpiło również podwyższenie (szczególnie gwałtownie miało to miejsce po 2000 roku) mediany wieku kobiet rodzących dziecko, która w 2013 r. wyniosła nieco ponad 29 lat wobec 26 lat w roku 2000. W tym okresie zwiększyła się także mediana wieku urodzenia pierwszego dziecka z niespełna 24 lat w 2000 r. do nieco ponad 27 lat obecnie (Wykres 4).
Wykres 4. Mediana wieku kobiet rodzących pierwsze dziecko i mediana wieku kobiet zawierających pierwsze małżeństwa w Polsce
Jak wspomniano wcześniej - obserwowane zmiany to efekt wyboru dokonywanego przez młode pokolenia Polaków, którzy decydując się najpierw na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero potem (około 30-tki) na założenie rodziny oraz jej powiększenie.
W 2013 r. kobiety w UE miały przeciętnie 28,7 lat, gdy zostawały matkami po raz pierwszy. Najmłodsze matki rodzące swoje pierwsze dziecko to mieszkanki Bułgarii (25,7 lat) i Rumunii (25,8), a najstarsze - Włoch (30,6) i Hiszpanii (30,4).
Z porównania danych dla lat 2013 i 2000 wynika, że wśród mieszkanek państw członkowskich średni wiek matek w momencie urodzenia pierwszego dziecka wzrósł o około 1-3 lata (najwięcej w Czechach, Estonii, Cyprze, Litwie, Węgrzech i Słowacji) podczas gdy w Wielkiej Brytanii matki są obecnie o prawie 1 rok młodsze.
