×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zakażenie układu moczowego w ciąży

Co to jest i jakie są przyczyny?

Zakażenie układu moczowego to obecność drobnoustrojów (najczęściej bakterii) w drogach moczowych. W prawidłowych warunkach drogi moczowe powyżej zwieracza pęcherza moczowego są jałowe, jednak w niektórych sytuacjach dochodzi do wnikania drobnoustrojów i namnażania w drogach moczowych, co stanowi przyczynę stanu zapalnego.

Zdecydowana większość przypadków to zapalenie pęcherza moczowego. Znacznie poważniejsze jest zakażenie spowodowane wniknięciem bakterii poprzez moczowód do jednej lub obu nerek, co powoduje rozwój odmiedniczkowego zapalenia nerek. Obecność bakterii w układzie moczowym nie zawsze prowadzi do rozwoju stanu zapalnego i objawów choroby. Jeżeli nie ma objawów zakażenia, a badania wykazują obecność bakterii, mówimy o bakteriomoczu bezobjawowym. U ciężarnych bakteriomocz bezobjawowy wymaga leczenia (chociaż nie ma objawów zakażenia), gdyż u wielu z nich (ok. 40%) w późniejszym okresie ciąży (trymestr II i III) zakażenie rozszerzy się na górne drogi moczowe i wystąpią objawy odmiedniczkowego zapalenia nerek.

Zakażenie układu moczowego występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, ze względu na krótką cewkę moczową oraz małą odległość pomiędzy odbytem a ujściem cewki moczowej.

W ciąży występują dodatkowe czynniki sprzyjające występowaniu zakażeń układu moczowego. Powiększająca się macica powoduje ucisk na moczowody, co utrudnia odpływ moczu z nerek. Objawia się to poszerzeniem miedniczki nerkowej i kielichów. Może być widoczne w obu nerkach, jednak jest znacznie częstsze po stronie prawej i występuje u ok. 90% ciężarnych kobiet. W badaniu USG widoczne może być już od 10. tygodnia ciąży, poszerzenie miedniczki powiększa się wraz z zaawansowaniem ciąży. Pod wpływem zmian hormonalnych zmniejsza się również napięcie mięśni moczowodów i miedniczek, co dodatkowo sprzyja zastojowi moczu i ułatwia rozwój zakażeń układu moczowego. Ponadto u niektórych ciężarnych w moczu obecna jest glukoza (nawet jeżeli nie chorują na cukrzycę), co sprzyja namnażaniu się bakterii w drogach moczowych.

Przyczyną zakażenia układu moczowego najczęściej (prawie w 90%) jest bakteria Escherichia coli (E. coli), nazywana potocznie pałeczką kałową, gdyż powszechnie występuje w jelicie grubym. Bakteria ta może się przedostać z odbytu do ujścia cewki moczowej, następnie do pęcherza, a w rzadszych przypadkach jeszcze wyżej, do jednej lub obu nerek. W pojedynczych przypadkach stwierdza się inne bakterie, jak Klebsiella, Proteus, Enterobacter, Staphylococcus.

Zakażenie układu moczowego u kobiety ciężarnej należy leczyć, gdyż może prowadzić do problemów, takich jak przedwczesny poród lub mała masa ciała noworodka.

W ciąży może również dojść do kolonizacji (czyli obecności i namnażania bez wywoływania objawów i dolegliwości) dróg moczowych przez tzw. paciorkowce grupy B. Nie wywołują one zakażenia układu moczowego, ale ich obecność w układzie moczowym świadczy o kolonizacji również pochwy, co stanowi zagrożenie dla dziecka, które może ulec zakażeniu podczas porodu. U około 25% zdrowych kobiet występuje nosicielstwo paciorkowców grupy B w pochwie. Obecność tych bakterii w pochwie lub odbytnicy u kobiety ciężarnej przed porodem jest wskazaniem do odpowiedniego postępowania profilaktycznego i leczenia, aby zapobiec zakażeniu noworodka.

Jak często występuje zakażenie układu moczowego w ciąży?

Bakteriomocz bezobjawowy występuje u 5–10% zdrowych ciężarnych kobiet. Objawy zapalenia pęcherza lub odmiedniczkowego zapalenia nerek występują u 2–4% ciężarnych i u większości (70–80%) poprzedzone są przez bakteriomocz bezobjawowy.

Jak się objawia?

Bakteriomocz bezobjawowy to zakażenie układu moczowego, nie wywołuje żadnych dolegliwości i objawów. Jest to rodzaj nosicielstwa bakterii w cewce moczowej i pęcherzu.

Typowe objawy ostrego zapalenia pęcherza to ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, konieczność częstego lub natychmiastowego oddawania moczu, pobolewanie w dole brzucha. Może wystąpić czerwone lub ciemnobrunatne zabarwienie moczu spowodowane obecnością krwi (krwiomocz), co jest wynikiem zapalenia błony śluzowej pęcherza. Niektóre z tych objawów, jak częstsze parcie na pęcherz, częstsze oddawanie moczu oraz oddawanie moczu w nocy występują w prawidłowej ciąży bez zakażenia układu moczowego. Dlatego na zapalenie pęcherza wskazuje pojawianie się dodatkowych objawów, jak pieczenie lub ból podczas oddawania moczu, ból w dole brzucha, zmiana koloru moczu (ciemny lub czerwony) lub wyraźnie częstsze oddawanie moczu niż przed paru dniami.

Gdy wystąpi odmiedniczkowe zapalenie nerek (dojdzie do zakażenia nerki), zwykle pojawia się gorączka (>38°C), często z dreszczami, ból w okolicy nerki po jednej stronie lub obu stronach, brak apetytu, nudności, wymioty oraz ogólne złe samopoczucie. Ból częściej występuje po stronie prawej, gdyż częściej dochodzi do zakażenia nerki prawej. Objawy zakażenia nerki mogą wystąpić po kilku dniach objawów zapalenia pęcherza lub mogą wystąpić nagle.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W przypadku wystąpienia objawów zakażenia układu moczowego lub jego podejrzenia należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego, lekarza prowadzącego ciążę lub lekarza pomocy doraźnej (ambulatorium pogotowia ratunkowego, izba przyjęć szpitala).

Konieczne będzie wykonanie badania moczu, posiewu moczu, a niekiedy również badań krwi lub USG.

Jak lekarz ustala rozpoznanie?

Bakteriomocz bezobjawowy rozpoznaje się, jeżeli nie ma objawów zakażenia układu moczowego, ale w posiewie moczu wykonanym dwa razy obecne są bakterie jednego typu i ich liczba przekracza 100 000 (czyli 105) w 1 mililitrze moczu.

Aby wyniki badania moczu były prawdziwe, próbki moczu należy pobrać prawidłowo. Najczęściej mocz do badań uzyskuje się z tzw. środkowego strumienia, w odpowiedni sposób, tak aby nie uległa zanieczyszczeniu bakteriami znajdującymi się w okolicy cewki moczowej.

Prawidłowy sposób pobrania próbki moczu

Należy dokładnie umyć (wodą z mydłem lub płynem do higieny intymnej) okolicę zewnętrznego ujścia cewki moczowej, rozchylając jedną ręką zewnętrzne wargi sromowe, a drugą ręką przemywając okolicę ujścia cewki moczowej w kierunku od przodu do tyłu. Następnie utrzymując rozchylone wargi sromowe, należy rozpocząć oddawanie moczu do ubikacji, następnie ok. 20 mililitrów do naczynia. Końcowa partia moczu trafia do ubikacji.

Próbkę moczu najlepiej pobrać do specjalnie do tego przeznaczonego pojemnika (kupionego w aptece lub otrzymanego w laboratorium analitycznym), ostatecznie do innego, dokładnie wymytego pojemnika ze szczelnym zamknięciem. Próbka moczu powinna zostać poddana badaniu w ciągu 2 godzin od pobrania. Jeżeli próbka nie może być niezwłocznie dostarczona do laboratorium, to można ją przez kilka godzin przechowywać w lodówce w temperaturze 4–6oC.

Jeżeli kobieta nie jest zdolna samodzielnie prawidłowo pobrać próbki moczu do badań, to zwykle uzyskuje się ją, wprowadzając jednorazowo cewnik do pęcherza.

Zgłaszane przez ciężarną dolegliwości oraz objawy pozwalają podejrzewać lub rozpoznać zapalenie pęcherza lub odmiedniczkowe zapalenie nerek. Ból podczas wstrząsania okolicy nerki (poprzez lekkie uderzenie pięścią) może świadczyć o zakażeniu nerki (tzw. objaw Goldflama). Badanie ginekologiczne (aby wykluczyć zapalenie pochwy lub szyjki macicy) oraz ocena rozwoju płodu należy przeprowadzić u każdej ciężarnej z objawami zakażenia układu moczowego. W każdym przypadku wykonuje się ogólne badanie moczu i posiew moczu. Zwiększona liczba leukocytów w moczu potwierdza obecność zapalenia. W moczu może również występować krew (erytrocyty) oraz białko. Wynik posiewu zwykle jest dostępny po około 48 godzinach i wskazuje czy w badanym moczu są bakterie, jakiego typu oraz jak liczne. Jeżeli liczba jednego typu bakterii przekracza 1000 (czyli 103) w 1 mililitrze moczu u ciężarnej z objawami zakażenia, to wynik taki potwierdza obecność zakażenia. W takich przypadkach określa się również wrażliwość bakterii na antybiotyki (tzw. antybiogram), co pomaga lekarzowi wybrać odpowiednie leczenie.

Niekiedy wstępne badanie moczu wykonuje się tzw. testem paskowym. Jeżeli badanie paskowe wskazuje na obecność leukocytów lub bakterii, to wynik jest dodatni i należy wykonać badanie moczu i posiew moczu w laboratorium.

U każdej ciężarnej z objawami zakażenia wykonuje się również podstawowe badania krwi (morfologia krwi, stężenie kreatyniny, elektrolitów, glukozy we krwi).

Jeśli lekarz podejrzewa obecność nieprawidłowości w układzie moczowym lub powikłań, może zlecić wykonanie badań obrazowych (zwykle jest to USG nerek i dróg moczowych).

Jakie są sposoby leczenia?

U kobiety w ciąży należy leczyć zakażenie układu moczowego również wtedy, gdy nie ma objawów zakażenia, a o jego obecności świadczy tylko dodatni wynik posiewu moczu (bakteriomocz bezobjawowy).

Nie wszystkie antybiotyki mogą być bezpiecznie stosowane w okresie ciąży i w każdym przypadku o leczeniu decyduje lekarz. Bezpieczne jest leczenie amoksycyliną i cefaleksyną bez względu na okres ciąży oraz nitrofurantoiną z wyjątkiem pierwszego trymestru oraz paru tygodni bezpośrednio przed rozwiązaniem. Nie wolno w czasie ciąży przyjmować antybiotyków z grupy fluorochinolonów (które są często stosowane w zakażeniach układu moczowego), gdyż mogą powodować wady rozwojowe płodu.

Bezpieczne i stosowane w ciąży antybiotyki to: nitrofurantoina 2 razy 100 mg, amoksycylina 2 razy 50 mg, amoksycylina z kwasem klawulanowym 2 razy 625 mg, cefaleksyna 2 razy 500 mg, cefuroksym 2 razy 250 mg oraz fosfomycyna 3 gramy jednorazowo.

Leczenie antybiotykiem w przypadku zapalenia pęcherza lub bakteriomoczu bezobjawowego zwykle trwa 7 dni, ale lekarz może zalecić leczenie 10–14-dniowe. Wyraźna poprawa zwykle występuje po 2–3 dniach leczenia. Po 1–2 tygodniach po zakończeniu antybiotyku należy wykonać kontrolny posiew moczu.

Leczenie w szpitalu i stosowanie początkowo antybiotyków dożylnie zazwyczaj konieczne jest w przypadku odmiedniczkowego zapalenia nerek. Chore wymagają ścisłej obserwacji ze względu na zagrożenie przedwczesnym porodem oraz często dożylnego nawadniania (jeżeli obecne nudności i wymioty). Antybiotyk początkowo stosuje się empirycznie (tzn. przewidując, że będzie skuteczny), a po uzyskaniu wyniku posiewu moczu dobiera się na podstawie wyniku antybiogramu, czyli wrażliwości bakterii na antybiotyki.

W takich przypadkach całe leczenie zwykle trwa 10–14 dni, w szpitalu do trwałego ustąpienia dolegliwości i gorączki, a następnie w domu. Po tygodniu lub dwóch od zakończenia leczenia antybiotykiem należy wykonać kontrolny posiew moczu.

Powikłania zakażenia układu moczowego mogą być stanami zagrożenia życia, np. sepsa, roponercze, ropień nerki lub okołonerkowy. Zwykle są następstwem istniejących wcześniej nieprawidłowości dróg moczowych, np. kamica moczowa, stan po operacji dróg moczowych, cewnik w drogach moczowych. Konieczne jest wtedy leczenie urologiczne w celu zapewniania odpływu moczu, drenażu ropni, a niekiedy konieczne może być usunięcie zakażonej nerki (nefrektomia).

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Praktycznie we wszystkich przypadkach zakażenie układu moczowego zostaje całkowicie wyleczone po zastosowaniu właściwego antybiotyku (lub antybiotyków) przez odpowiednio długi czas. W bardzo rzadkich przypadkach nie udaje się całkowicie usunąć drobnoustrojów i zawsze wtedy przyczyną jest poważna choroba układu moczowego (np. duże kamienie odlewowe w nerce). Pomimo skutecznego wyleczenia u niektórych kobiet zakażenie układu moczowego nawraca.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

U każdej ciężarnej, u której wystąpiło zakażenie układu moczowego, należy do rozwiązania ciąży wykonywać okresowo, np. raz w miesiącu, kontrolny posiew moczu.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

U kobiet w ciąży konieczne jest wykonanie posiewu moczu na początku ciąży, zwykle zleca się go podczas pierwszej kontrolnej wizyty, ale nie później niż w 12.–16. tygodniu ciąży. Celem jest wykrycie bakteriomoczu bezobjawowego i leczenie go, aby zapobiec poważniejszym postaciom zakażenia układu moczowego.

Ogólne zasady zmniejszające ryzyko zakażenia układu moczowego to:

  • picie odpowiednio dużej ilości płynów w ciągu doby (co najmniej 1,5 litra)
  • po wystąpieniu potrzeby oddania moczu, nie należy tej czynności odwlekać; zawsze należy oddać mocz po stosunku płciowym
  • należy codziennie myć narządy płciowe oraz zawsze przed stosunkiem płciowym; należy podcierać się w kierunku od przodu do tyłu, co zapobiega przemieszczaniu bakterii z okolicy odbytu w okolicę ujścia cewki moczowej
  • unikać kąpieli w wannie.

26.05.2017
Zobacz także
  • Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego
Wybrane treści dla Ciebie
  • Roponercze
  • Różyca skóry
  • Kłębuszkowe zapalenie nerek
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta